Kilis
Yüzölçümü: 1.243 km²
İl Merkezi Nüfusu: 84.184 (2011)
Toplam Nüfusu: 124.452 (2011)
İl Trafik No: 79
İl Telefon Kodu: 348
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bir sınır Şehri olan Kilis, tarihi höyükleri, kaleleri camileri ve kebapları ile görülmesi gereken bir ildir.
İçeler: Kilis (merkez), Elbeyli, Musabeyli, Polateli
COĞRAFYA
Gaziantep platosunun güneybatısında yer alan Kilis’te yaklaşık 7600 hektarlık saha ormanlarla kaplıdır. Zeytin ve bağcılık başlıca tarım ürünleridir. Ayrıca bitki örtüsünde kızılçam, kermez meşesi, palamut meşesi, pınar meşesi, tespih ağacı, ardıç, sakız ağacı, melengiç, antepfıstığı ve sumak yer alır.
Kilis av hayvanları bakımından zengin bir potansiyele sahiptir.
İklim genel karakterleri itibariyle Akdeniz İklimi içinde yer alır. Yazın sıcak ve kurak, kışın soğuk ve yağışlı geçer.
TARİHÇE
Orta Tunç Çağı’na kadar uzanan eski bir yerleşim merkezi olan Kilis ve Çevresine Hurriler, Mintanni, Asur, Hitit, Pers, Makedonya, Roma ve Osmanlılar hakim olmuşlardır. Kilis 1995 yılında il olmuştur.
Kültür ve Turizm
GEZİ VE MESİRE YERLERİ
Karataş Parkı (Cumhuriyet Parkı)
Akpınar
Söğütlüdere
Ravanda Kalesi:
Kale, Kilis’in 24 km kuzeyinde bulunan Polateli İlçesine bağlı Belenözü Köyünün yanındadır. Etrafı açık, ufuklara hakim bir dağın sivri tepesine kurulmuştur. Dağın eteğinden Afrin Çayı geçmektedir. Dağın tepesi oyulmak suretiyle yapılan kalenin bugün ayakta kalan kısmı iç kaledir. Dış kale duvarlarının bazı yerlerinde döküntüler ve temeller kalmıştır. Hititlilere kadar uzanan eski bir tarihi vardır. Bizans eseri olduğu ifade edilen kaleye islami devirlerde ilaveler yapılmıştır.
Höyükler
Oylum Höyük:
Oylum höyük, Anadolu,Suriye,Mezopotamya arasında yer alan oldukça büyük bir höyüktür. Stratejik bir konumda bulunan höyük her dönemde iskan görmüş bu nedenle arkeolojik açıdan son derece önem taşımaktadır.
Ayrıca Kilis İlindeki Höyükler şöyle sıralanmaktadır. ÇATAL HÖYÜK, KUMSURUN HÖYÜK, LEYLİT HÖYÜK, YAVUZLU HÖYÜK, SİNNAP HÖYÜK, BELENTEPE HÖYÜK, POLATBEY HÖYÜK, KARAMELİK HÖYÜK, MURAT HÖYÜK, TAŞLIBAKIR HÖYÜK, KUMLUDERE HÖYÜK, ÇÖRTEN HÖYÜK olarak sıralanmaktadır.
CAMİ VE MESCİTLER
Osmanlı Devleti kayıtlarına göre Kilis’te 55 cami, 10 mescit bulunmakta. Ama bunlardan 11 cami, 2 mescit günümüze ulaşabilmiş; 13 cami sonradan yapılan onarımlarla özgünlüğünü yitirmiş; 31 cami de tamamen yok olmuştur.
Ulu Cami, Alacalı Cami, Akcurun Camisi ve Ali Çavuş Camisi Osmanlı Dönemi öncesi yapılardır.
Bu dönem yapılarından Ali Çavuş Camisi’nin adı kalmış; Alacalı Cami onarımlarla özelliğini yitirmiş olup; özgünlüğünü koruyarak günümüze ulaşabilen sadece Ulu Cami ile Akcurun Camisinin minaresidir.
Diğer cami ve mescitler Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi yapılarıdır.
Osmanlı Dönemi Öncesi Yapılar
Ulu Cami (Cami-i Kebir)
Akcurun Camisi
Alacacı Camisi (Katran Camisi)
Osmanlı Devleti Döneminde Yapılan Camiler
Tekye Camisi (Tekye Camisi)
Hacı Derviş Camisi
Kadı Camisi (Kara Kadı Camisi)
Muallak Camisi (Hasan Bey Camisi)
Hindioğlu Camisi
Çalık Camisi
Pirlioğlu Camisi
Hasan Attar Camisi
Zeytinli Camisi
Cüneyne Camisi
Şeyh Hilal Camisi (Şeyh Ahmet Camisi)
Şeyh Süveden Camisi (Hacı Özbek Camisi)
Tabakhane Camisi
Murtaza Ağa Camisi
Şeyh Süleyman Camisi ( Şeyhler Camisi)
Kürtler Camisi
MİNARELER
Mehmet Paşa Camisi Minaresi
Şeyh Camisi Minaresi
TEKKE VE ZAVİYELER
Şurahbil Bin Hasene (Şör Habil Hasene) Zaviyesi
Şeyh Efendi Tekkesi (Nakşibendi Tekkesi)
MEVLEVİHANELER
Tekke Mevlevihanesi (Tekye Mevlevihanesi)
TÜRBELER
Hıristiyan Bizans ile Müslüman Arap Devletleri arasında kalan yöre toprakları, din amaçlı pek çok kanlı çatışmaya mekan olmuştur. Kilis ve yöresindeki türbelerin çoğu, bu kutsal amaç uğrunda şehit olmuş din ulularına aittir. Kilis’te meşhedlik (şehitlik) adı verilen mahalle, bu yörelerden biri olup, geçmiş yıllarda buradan geçen Kilisliler, ölenlere saygı gereği ayakkabılarını çıkarırlarmış.
Şeyh Mansur Türbesi
Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi
Şem’ un Nebi Türbesi (Küt Küt Dede Türbesi)
HAMAMLAR
Kilis’te taşınmaz kültür varlığı olarak günümüze ulaşan beş tane hamam vardır. Eskiden bu hamamlar, katı evsel atıkların (yöredeki adı külhan zibili) yakılmasıyla ısındığından (külhanda yanan zibilin külüne kursümbül / kursünbül denir; duvar sıvasında ve damlarda dolgu malzemesi olarak kullanılır) ve kentte bugünkü gibi vahşi çöp deponi alanı olmazmış. Bu alışkanlık yöre ağzında külhan zembili (külhanda yakılacakların doldurulduğu hasırdan yapılmış araç), külhan zibili (hamamda yakılmak üzere toplanan katı atıklar), külhan şilifi (külhanda yakılacakların doldurulduğu kıldan yapılmış büyük torba), külhancı eşeği (külhan zibili ve külhan şilifi taşıyan eşek) gibi söz öbekleri doğurmuştur.
Belirttiğimiz bu hamamlar haç planlı, dört eyvanlı ve köşe hücreli olup; hepsinde, soğukluk, ılıklık, sıcaklık bölümleri vardır. Kilis’teki hamamlarda bir de mağdas adı verilen su tekneleri bulunmaktadır. Farklı din ve inançlı kişilerle birlikte yaşayan Kilisli bu mağtasları Yahudilerin kullanması için yapmış, yaptırmıştır.
Eski Hamam
Hoca Hamamı
Paşa Hamamı
Hasan Bey Hamamı (Çukur Hamamı)
Tuğlu Hamamı (Yeni Paşa Hamamı, Daltaban Paşa Hamamı)
KASTELLER
Akcurun Kasteli :
Ayınönü Kasteli :
Küçük Çarşı Kasteli :
Kurdağa Kasteli :
İspir Paşa Kasteli :
Eski Hamam Kasteli :
Ne Yenir?
Geleneksel kültürü yansıtan yöresel yemeklerin tadı ve görüntüsü ile oldukça etkileyicidir. Kilis’te yapılan kebap çeşitleri özel baharatlarla tatlandırılarak dumanı üstünde servis yapılmaktadır.
| Kilis Tava: Kıyma, biber, soğan ve patates kullanılarak yapılır. |
Kilis mutfağı kendine has yemekleriyle zengin bir yapıya sahiptir. Yemekler, “günlük pişen yemekler” ve “özel günlerde yapılan yemekler” olmak üzere ikiye ayrılır. Yemeklerin temelini et ve bulgur oluşturur. Bunun yanında sebze ağırlıklı yemeklerde mevsimine uygun olarak yapılmaktadır, yemeğin özelliğine göre çeşitli baharatlar kullanılır.
Kilis Tava, Ekşili Malhıta, Lebeniye, Oruk, Züngül, Burma Tatlısı, Peynirli İrmik Tatlısı, Şıhılmahşi, Sucuk Hapısası, Kilis Kebabı, Teşrübe, Haytayla, Katmer, Gerebiç, Bulamaç, Kabak Bastı… yenilebilecek bazı yemek çeşitleridir.
